Samogłoski

Samogłoska i jej rola w języku polskim

Czym jest samogłoska?
Głoska jest najmniejszym dźwiękiem wymowy, który można wyodrębnić z usłyszanego wyrazu. Dzieli się ona na spółgłoski i samogłoski, których znakami graficznymi w zapisie są po prostu litery. Przy powstawaniu samogłoski uczestniczą jedynie więzadła głosowe, podczas gdy powietrze przepływa przez kanał głosowy. W opozycji stoi spółgłoska, podczas wymowy której dochodzi do częściowego lub całkowitego zablokowania przepływu powietrza. Najprościej mówiąc, podczas wymawiania spółgłoski, powietrze natrafia na przeszkodę, w rezultacie czego słyszalny jest szmer.

Samogłoska - jaką pełni rolę?
Aby dobrze zrozumieć rolę samogłosek w języku polskim, warto bliżej przyjrzeć się dziełu “Dziennik bez samogłosek” autorstwa Aleksandra Wata. Jak sam tytuł wskazuje, tekst został zapisany z pominięciem samogłosek. Łatwo się domyślić, że stracił on swoją płynność, melodyjność, ale także bardzo trudno go zrozumieć.

Fragment “Dziennika bez samogłosek”:
“Od portu wdzna urda swoista Frsco: te przcznce – wwzy Wysokie ę soadjce opływwą m rchm i wznoszce si stromo. Lin Kontry dr Skajscrpperw b na wzgrzch, inne wzgrza zlsne, urda nwet w szrzznie ulwy. i Mngośś f ksztłtw geomtrvznc uprztamnia, że nwt w Itlii ksztłty są w jkejć miasta w jdn na jdne gmie – tu nioml wsztko co geomtria mże stworzć.”

Niektóre wyrazy można rozszyfrować niemal bez problemu, przy innych natomiast trzeba się chwilę zastanowić. Zatem jaką rolę pełnią samogłoski w języku polskim? Najtrafniej byłoby przytoczyć słowa żony autora, Oli Wat, która po jego śmierci rozszyfrowała całą treść niezrozumiałego dzieła:
“I nagle zdałam sobie sprawę, że wszystkie te teksty mogłyby być pisane w ten sposób – słowami bez samogłosek. Samogłoska jest bowiem światłem, oddechem, życiem słowa, jego pulsowaniem. A zatem te strony, które były wypełnione zbitkami spółgłosek, musiały świadczyć o cierpieniu. Chropowate, szorstkie, zmiażdżone słowa były i symbolicznym, i bardzo konkretnym wyrazem jego ówczesnego stanu”.

Samogłoski w języku polskim
Wszystkie samogłoski w języku polskim to: a, ą, e, ę, i, o, u, y.
One z kolei dzielą się na poszczególne podgrupy, tj. samogłoski ustne (i, y, e, u, o, a) oraz samogłoski nosowe (ą, ę). Taki podział powstał ze względu na występujący podczas wymowy przepływ powietrza. Więc analogicznie, przy wymawianiu samogłosek ustnych, powietrze przechodzi przez usta, a przy wymawianiu samogłosek nosowych powietrze przechodzi nie tylko przez usta, ale również jednocześnie przez nos.

Samogłoska jest niezwykle istotnym elementem w języku polskim, bowiem nadaje wymawianym wyrazom melodyjności, płynności, a także pełni rolę ośrodka sylaby. W zasadzie nie istnieje sylaba bez przynajmniej jednej samogłoski. Ułatwiają także wyrażanie emocji, głównie poprzez ich przeciąganie. Przykładowo, przeciągając samogłoskę “y”, możemy okazać nasze zdziwienie. Poza tym są niezwykle istotne w procesie nauki poprawnej wymowy oraz czytania. Szkoły logopedyczne na całym świecie bazują właśnie na samogłoskach podczas realizowania własnych programów nauczania.